Tokom vremena lik Deda Mraza se menjao, zadržavajući atribute kulture raznih zemalja.
Evolucija lika Father Christmas u Engleskoj
(izvor: https://starkeycomics.com/2018/12/17/the-evolution-of-father-christmas/)
Nastov Santa Klauz u crvenom odelu
Pojava Santa Klauza inspirisala je mnoge da pokušaju da ga ilustruju. Američki karikaturista Tomas Nast, naslikao je Deda Mraza u crvenom odelu 1863. godine i ta slika je objavljena u nedeljniku Harper’s Weekly, s idejom da se pošalje božićna poruka usred američkog građanskog rata. Kasnije, Nast je uradio više ilustracija Deda Mraza i takav lik ovog prazničnog dekice je ubrzo postao prepoznatljiv. To je bila prva verzija modernog Deda Mraza kakvog danas poznajemo.
Deda Mraz Tomasa Nasta za Harper’s Weekly
(izvor: https://naukakrozprice.rs/kako-je-nastao-deda-mraz/)
Murova božićna pesma kao inspiracija
Klement Klark Mur (Klement Clarke Moore), episkopski sveštenik, napisao je 1822. godine, božićnu pesmu za svoje tri ćerke pod nazivom „Prikaz o poseti Svetog Nikole“ (eng. An account of a visit from St. Nicholas), popularniju kao „Bila je noć pre Božića“. Murova pesma, koju je u početku oklevao da objavi zbog neozbiljne prirode njene teme, u velikoj meri je uticala na modernu sliku Deda Mraza kao „pravog veselog starog vilenjaka“ sa krupnom figurom i natprirodnom sposobnošću da se penje uz dimnjak klimanjem svoje glave. Ova pesma je pomogla popularizaciji Deda Mraza koji je leteo od kuće do kuće na Badnje veče u „minijaturnim sankama“ predvođenih sa osam letećih irvasa kako bi ostavio poklone za decu koja su bila dobra te godine.
Politički karikaturista Tomas Nast se oslanjao na Murovu pesmu kako bi stvorio prvu ličnost koja odgovara našoj modernoj slici Deda Mraza. Upravo je Nast poklonio Deda Mrazu svoje svetlo crveno odelo, radionicu na Severnom polu, vilenjake i njegovu ženu, gospođu Mrazicu.
Deda Mraz Hedona Sandbloma postaje standard
Hedon Sandblom (Haddon Sundblom) je naslikao čuvenu sliku Deda Mraza za kompaniju Coca-Cola, 1930. godine. Postoje zablude da je Coca-Cola izmislila Deda Mraza, zbog toga što novi crveno-belo odelo, u korporativnim bojama kompanije Coca-Cola. Deda Mraz je nastao mnogo pre nego što se pojavio u promotivnim kampanjama ove kompanije, i nosio je i zeleni kaput, a u Sovjetskom Savezu se javljao i u belom i u plavom kaputu. Deda Mraz je u crvenoj i beloj boji prikazivan i krajem 19. veka i početkom 20. veka na naslovnim stranicama časopisa Puck. Ono što jeste istina je da je Deda Mraz dodatno popularisan putem slika švedsko-američkog umetnika pod imenom Haddon Sundblom, na božićnim posterima kompanije Coca-Cola.
Slikar božićnih postera kompanije Coca-Cola, Haddon Sundblom
(izvor: https://unrememberedhistory.com/2016/12/20/haddon-sundblom-the-man-behind-the-classic-santa-claus-look/)
Iako nije bio prvi umetnik koji je stvorio sliku Deda Mraza za promovisanje proizvoda kompanije Coca-Cola, verzija Hedona Sandbloma postala je standard za druge izvedbe Deda Mraza i do danas je najtrajniji i najrasprostranjeniji prikaz ikone novogodišnjih praznika. Coca-Cola je mnogo doprinela popularizaciji Deda Mraza širom sveta.
Sandblom je za inspiraciju takođe koristio klasičnu pesmu Klementa Mura „Bila je noć pre Božića“:
His eyes — how they twinkled! His dimples: how merry,
His cheeks were like roses, his nose like a cherry;
His droll little mouth was drawn up like a bow,
And the beard of his chin was as white as the snow
Opis veselog starog vilenjaka inspirisao je Sandbloma da stvori sliku Deda Mraza koja je bila prijateljska i topla, što je bila velika promena u odnosu na grube portrete Deda Mraza do tog vremena. Naslikao je dopadljivog dekicu, sa belom bradom koja se spuštala preko dugog crvenog kaputa sa krznom i velikom mesinganom kopčom koja je zakopčavala široki kožni kaiš.
Sandblomov Deda Mraz je bio drugačiji od njegovih prethodnika – zračio je toplinom, podsećao je ljude na njihovog omiljenog dedu, druželjubivog čoveka koji je živeo punim plućima i voleo decu.
Božićni posteri slikara Hedona Sandbloma za kompaniju Coca-Cola
(izvor: https://thisisnotadvertising.wordpress.com/2012/12/14/haddon-sundblom-for-coca-cola-the-man-who-painted-christmas/)
Sandblom i Coca-Cola su sklopili partnerstvo koje će trajati decenijama
Kako se distribucija napitaka i promotivnih oglasa kompanije Coca-Cola širila širom sveta, Sandblomov Deda Mraz je svake sezone postajao sve popularniji, u sve više zemalja. Stvoren lik Deda Mraza je postao toliko simpatičan ljudima da su kompanija Coca-Cola i Hedon Sandblom sklopili partnerstvo koje će trajati decenijama. Tokom perioda od 33 godine, Sandblom je slikao maštovite verzije Deda Mraza za Coca-Cola-u. Deda Mraz je prikazivan kako donosi deci igračke, pravi predah da bi pročitao dečije pismo i popio malo svog omiljenog napitka, kako se javlja deci koja su ostala budna do kasno zbog njega ili kako pustoši frižidere domova koje posećuje. Originalna serija Sandblomovih ulja na platnu adaptirana je za promovisanje u novinama, na bilbordima, posterima i kalendarima. Mnogi primerci sada imaju kolekcionarsku vrednost.
Hedon Sandblom je preminuo 1976. godine, ali kompanija Coca-Cola nastavlja da koristi njegove vanvremenske prikaze Svetog Nikole za božićne i novogodišnje praznike. Njegov prikaz Deda Mraza postao je univerzalno prihvaćen „kao personifikacija sveca, zaštitnika dece i Božića“. Iako Sandblom nije izmislio Deda Mraza kao veselog, belokosog, debelog dekicu, on je učinio više od bilo koga da utisne sliku Deda Mraza u naše umove preko kompanije Coca-Cola i jednim od najtrajnijih brendova koji je ikada stvoren.
Božićni poster slikara Hedona Sandbloma
(izvor: https://thisisnotadvertising.wordpress.com/2012/12/14/haddon-sundblom-for-coca-cola-the-man-who-painted-christmas/)
Coca-Cola nije prva koristila lik Deda Mraza
Ne samo da Coca-Cola nije bila prva kompanija koja je koristila lik Deda Mraza u svojim promotivnim oglasima, nego nije bila ni prvi proizvođač bezalkoholnih pića. Američka kompanija, White Rock Beverages, koristila je lik Deda Mraza za promovisanje mineralne vode, 1915. godine. Ista kompanija je kasnije upotrebljavala Deda Mraza u reklamama za svoje slatko piće začinjeno đumbirom (ginger ale) iz 1923. godine.
Božićni poster Hadona Sandbloma za kompaniju Coca-Cola
(izvor: https://thisisnotadvertising.wordpress.com/2012/12/14/haddon-sundblom-for-coca-cola-the-man-who-painted-christmas/)
Gde živi Deda Mraz?
Živi na Sevenom polu ili u Laponiji. Što se tiče njegovih adresa na Severnom polu, svaka zemlja koja ima ikakav dodir sa krajnjim severom, ima i svoju adresu na koju deca mogu da pišu svom omiljenom natprirodnom biću. Tako, američka deca pisma šalju u grad Nort Pol na Aljasci, gde se nalazi turistička atrakcija Deda Mrazova kuća. Poštanska služba SAD koristi ZIP kod Nort Pola, 99705 kao promotivni poštanski broj za Deda Mraza, a Deda Mraz živi u kući sa poštanskim brojem H0H 0H0 22.
Svaka nordijanska država ima svoj dom za Deda Mraza – za Norvežane on živi u Drobaku, za Dance na Grenlandu u blizini ostrva Umanaka, za Fince na planini Korvatunturi, za Ruse u Velikom Ustjugu.
Priča da Deda Mraz živi na Severnom polu Nastovo je delo, a u to vreme je ovaj dekica dobio i krzneni ogrtač. Crvena boja njegovog kostima zamenila je prvobitnu žuto-zelenu iz 1868. godine, kada su Deda Mrazu dodate i kočije i irvasi. U današnjoj američkoj verziji Deda Mrazove sanke po celom svetu vuče devet irvasa: Dešer, Denser, Pranser ,Viksen, Kometa, Kupidon, Doner, Blicen i Rudolf.
Ilustracija Hadona Sandbloma
(izvor: https://thisisnotadvertising.wordpress.com/2012/12/14/haddon-sundblom-for-coca-cola-the-man-who-painted-christmas/)
Deda Mrazovi pomoćnici
Na nekim slikama iz 20. veka, Deda Mraz je prikazivan kako pravi igračke za decu u svojoj maloj radionici. Postoji verovanje da je imao vilenjake pomoćnike u izradi igračaka koje je poklanjao. Sovjetski Deda Mraz (Ded Moroz) nema irvase i sanke, već ima pratioca Snjeguročku.
Ded Moroz i Snjeguročka
(izvor: https://minikar.ru/bs/goroskopy/interesnye-fakty-o-novom-gode-v-rossii-11-faktov-interesnye-fakty-pro/)
Sinterklaas, tradicionalna zimska figura “nižih zemalja” (Holandija, Belgija, Luksemburg) i nekih delova Nemačke, kao i Flendersa u Francuskoj, ima pomoćnika koji se zove Crni Petar (Zwarte Piet). Njegova ličnost bazirana je na predhrišćanskim paganskim pričama, u kojima je patuljasti demon poražen od strane dobrog boga Vodana i prisiljen da čini dobra dela za čovečanstvo.
Sinterklaas i Crni Petar
(izvor: http://www.eurochannel.com/srb/Deda-Mraz-nizih-zemalja.html)
Kada je krenula masovna proizvodnja kostima Deda Mraza, svet je već počeo da prihvata ovog dobročinitelja kao simbola darivanja i lepih postupaka. Do kraja 19. veka Deda Mraz je postao najpopularniji među raznim mitskim bićima koje su bile zadužene za darivanje poklona za Novu godinu.
Deda Mraza nije izmislila kompanija Coca-Cola, ali je činjenica da je ona najviše doprinela popularizaciji Deda Mraza, kao najprepoznatljivijeg lica zabave tokom božićnih i novogodišnjih praznika.
Međutim, u pojedinim sredinama, pre svega u onim zemljama gde dominira religijski uticaj islama, Deda Mraz se smatra nepoželjnim jer predstavlja simbol hrišćanske kulturne dominacije.
Koji hrišćanski svetac je doprineo da se razvije priča o Deda Mrazu, možete pročitati u blogu Kako je svetac postao Deda Mraz.
Bilo da ćete obući kostim Deda Mraza ili ne, pripremite poklone jer je „Vaše samo ono što darujete drugima“.
Srećni božićni i novogodišnji praznici.
Piše: doc. dr Karolina Perčić
